Ποια ποτάμια θεωρούνται ως Ύδατα Αναψυχής; Μέρος 1ο

Τους τελευταίους μήνες έχει ξεκινήσει η δημόσια διαβούλευση για την κατάρτιση των Σχεδίων Διαχείρισης Υδάτων, για καθένα από τα υδατικά διαμερίσματα στα οποία έχει διαιρεθεί η χώρα. Τα εν λόγω σχέδια είναι πολύ σημαντικά γιατί αποτελούν μια μελέτη υποδομής πάνω στην οποία βασίζονται σχεδόν όλα τα επόμενα σχέδια ανάπτυξης.

Στα Σχέδια αυτά - όπως αναγράφεται στην κεντρική σελίδα της Ειδικής Γραμματείας Υδάτων του ΥΠΕΚΑ - θα καθοριστούν τελικά, μετά από πλήρη και λεπτομερή ανάλυση, τα απαιτούμενα μέτρα για: 

• την βελτίωση της ποιότητας των επιφανειακών νερών (ποταμών, λιμνών, εκβολών και παράκτιων νερών), 
• την εξασφάλιση της επάρκειας και την βελτίωση της ποιότητας των υπόγειων νερών, 
• την προστασία των χερσαίων οικοσυστημάτων και βιοτόπων σε ότι αφορά τις ανάγκες τους σε νερό.

Τα μέτρα μπορεί να περιλαμβάνουν κυρίως:

• μέτρα περιορισμού ρύπανσης των επιφανειακών και υπόγειων νερών
• μέτρα αύξησης των διαθέσιμων πόρων όπως εμπλουτισμός των υπόγειων νερών, επαναχρησιμοποίηση νερών, αφαλατώσεις κλπ
• μέτρα μείωσης της ζήτησης νερού όπως μέτρα για τον περιορισμό των απωλειών
• μέτρα για μείωση της σπατάλης στην χρήση του νερού
• μέτρα περιορισμού των απολήψεων από επιφανειακά και υπόγεια νερά
• μέτρα περιορισμού ταμίευσης νερών και μικρών υδροηλεκτρικών έργων
• μέτρα ανασύστασης και αποκατάστασης υγροβιότοπων
• μέτρα ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης

Τα μέτρα αυτά αποσκοπούν στο κοινό όφελος με τη βέλτιστη δυνατή σύνθεση των απόψεων όλων των εμπλεκόμενων φορέων. Και αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο με μια διαβούλευση που είναι δομημένη, προχωρά σε βάθος, είναι ουσιαστική, χωρίς αποκλεισμούς και απόλυτα διαφανής.  

Αυτά αναγράφονται στην σελίδα της δημόσιας διαβούλευσης, στην οποία, όλοι οι εμπλεκόμενοι με τον ένα ή τον άλλο τρόπο στο θέμα της διαχείρισης των υδάτων, αλλά και ως ενεργοί πολίτες, πρέπει να τοποθετηθούμε και να διεκδικήσουμε από τους χαράσσοντες πολιτική να λάβουν υπόψη την θέση μας.
Όπως είπα και στην αρχή, τα εν λόγω σχέδια είναι πολύ σημαντικά γιατί αποτελούν μια μελέτη υποδομής πάνω στην οποία θα έρθουν να πατήσουν άλλες. Θυμάστε πως και στο παρελθόν, στο θέμα της εγκατάστασης υδροηλεκτρικών ή άλλου τύπου έργων (βλέπε εκτροπή Αχελώου) στα ποτάμια, ο γράφων είχε υποστηρίξει την άποψη πολλών ακόμη εμπλεκομένων, πως για μια τέτοια επέμβαση στο περιβάλλον των ποταμών, θα έπρεπε να προϋπάρχει εκτεταμένη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, αλλά και ένα Σχέδιο Διαχείρισης των Υδάτων, πάνω στο οποίο θα "πατά" η Μ.Π.Ε. Η ώρα έφτασε λοιπόν και έχουμε τα πρώτα σχέδια στο τραπέζι, προς συζήτηση.

Από τα πολλά και ενδιαφέροντα αυτών των μελετών, θα ήθελα να αναφερθώ κυρίως σε δυο σημεία: Τον χαρακτηρισμό κάποιων υδάτων ως "Ύδατα Αναψυχής" και στα "μέτρα περιορισμού ταμίευσης νερών και μικρών υδροηλεκτρικών έργων"

Ύδατα Αναψυχής - Ποια χαρακτηρίζονται ως τέτοια;

Στο Μητρώο Προστατευομένων Περιοχών των Σχεδίων Διαχείρισης (βρίσκεται στα Κείμενα Τεκμηρίωσης), στο κεφάλαιο 5 που αφορά τις Προστατευόμενες Περιοχές Αναψυχής, παρατηρούμε το εξής παράδοξο, έως και περίεργο. Σε κάποια από τα υδατικά διαμερίσματα, στα Σχέδια Διαχείρισης (που έχουν μελετηθεί από διαφορετικές ομάδες μελετητών) έχουν θεωρηθεί ως προστατευόμενες περιοχές αναψυχής, μόνο τα ύδατα κολύμβησης στις ακτές. Σε κάποια άλλα όμως, στην εν λόγω κατηγορία εξετάζονται και οι Περιοχές Αναψυχής Εσωτερικών Νερών, οι λίμνες δηλαδή και τα ποτάμια και πολύ σωστά κατά την άποψή μου. 

Σε αυτά τα Σχέδια Διαχείρισης που λαμβάνουν υπόψη τα εσωτερικά ύδατα αναψυχής, γίνεται αναφορά στα ποτάμια και τις λίμνες και τα τμήματα αυτών που αξιοποιούνται για αθλητικές και άλλες δραστηριότητες αναψυχής. Στο κεφάλαιο 5.2 του Μητρώου Προστατευομένων Περιοχών των Σχεδίων Διαχείρισης των υδατικών διαμερισμάτων Δυτικής Στερεάς Ελλάδος (GR04), Ηπείρου (GR05) και Θεσσαλίας (GR08), διαβάζουμε την εξής περιγραφή για τις Περιοχές Αναψυχής Εσωτερικών Νερών:

Στην υπό μελέτη ΠΛΑΠ εντοπίζονται περιοχές εσωτερικών υδάτων που αξιοποιούνται για aθλητικές και άλλες δραστηριότητες αναψυχής. Με δεδομένο ότι δεν υπάρχει εθνική ή ευρωπαϊκή νομοθεσία οριοθέτησης των περιοχών αυτών, ο εντοπισμός και οριοθέτησή

τους έγινε στα πλαίσια της παρούσας μελέτης.

Οι κύριες δραστηριότητες αναψυχής εσωτερικών υδάτων που πραγματοποιούνται στην Ελλάδα είναι: 

• Ράφτινγκ (rafting)
• Θαλάσσιο σκι σε λίμνη
• Κανό
• Καγιάκ (ποταμού και λίμνης)
• Ψάρεμα σε λίμνη ή ποτάμι
• Πεζοπορία σε ποτάμι (river trekking)
• Διάσχιση φαραγγιών (Canyoning)
• Πεζοπορία στο ποτάμι (river trekking)

Οι περισσότερες από τις δραστηριότητες αυτές μπορούν να πραγματοποιηθούν από μεμονωμένα άτομα ή οργανωμένες ομάδες ανθρώπων σε πλήθος διαφορετικών περιοχών
χωρίς να απαιτείται η ύπαρξη ειδικών σταθερών υποδομών παρά μόνο κινητός εξοπλισμός.
Στα πλαίσια κατάρτισης του μητρώου προστατευόμενων περιοχών στην υπό μελέτη Περιοχές Λεκάνης Απορροής Ποταμού (ΠΛΑΠ), ως προστατευόμενες περιοχές αναψυχής εσωτερικών υδάτων θεωρούνται οι περιοχές που διαθέτουν μοναδικά ή σπάνια χαρακτηριστικά που τις καθιστούν κατάλληλες για δραστηριότητες αναψυχής, συγκεντρώνουν σημαντικό αριθμό επισκεπτών δραστηριοποιούμενων στις ανωτέρω δραστηριότητες ή/και διαθέτουν σταθερές υποδομές απαραίτητες για την εκτέλεση των δραστηριοτήτων αυτών.
Προστατευόμενες περιοχές αναψυχής εσωτερικών υδάτων στην ΠΛΑΠ Δυτικής Στερεάς Ελλάδας θεωρούνται οι ακόλουθες περιοχές:

• Λίμνη Ταυρωπού (Πλαστήρα), όπου πραγματοποιούνται διαδρομές κανόε‐καγιάκ και άλλες τουριστικές δραστηριότητες.
• Λίμνη Κρεμαστών‐Ευρυτανία, όπου πραγματοποιούνται διαδρομές κανόε‐καγιάκ.
• Ποταμός Αχελώος: Σε διάφορα τμήματα στο άνω τμήμα του ποταμού (Ασπροπόταμος) πραγματοποιούνται διαδρομές (ράφτινγκ και καγιάκ), με σημαντικότερη περιοχή το τμήμα από τη θέση Χαλίκι μέχρι τη θέση Τρία Ποτάμια.
• Ποταμός Κρικελιώτης: α) Από τη γέφυρα Διπόταμα μέχρι τη γέφυρα Αγ. Βλαχέρνας (αλλιώς γνωστός και ως Ταυρωπός). β) Από τη γέφυρα δρόμου Κρίκελο – Δομνίστας μέχρι τη γέφυρα Διπόταμα (αλλιώς γνωστός και ως Κρικελοπόταμος).
• Ποταμός Ταυρωπός: Από την ένωση με το ρέμα Γραβρενίτη μέχρι τη γέφυρα Μέγδοβα ‐ Παρκιό.
• Ποταμός Αγραφιώτης: Από τη γέφυρα Επινιανών μέχρι τη γέφυρα Κρυονερίου.
• Ποταμός Καρπενησιώτης: Από το Χωριό Γαύρος μέχρι τη γέφυρα Διπόταμα.
• Ποταμός Κρικελιώτης (Κρικελοπόταμος) : Από τη γέφυρα του δρόμου Στουρνάρας – Ροσκάς μέχρι τους καταρράκτες (Πάντα Βρέχει) όπου πραγματοποιείται πεζοπορία σε ποτάμι (river trekking)

Οι περιοχές αυτές παρουσιάζονται γραφικά και στον παρακάτω χάρτη όπου τα ποτάμια που χαρακτηρίζονται ως ύδατα αναψυχής επισημαίνονται με πορτοκαλί χρώμα.

Δεν έχουν χαρακτηρισθεί ως "Ύδατα Αναψυχής" ποτάμια όπου είναι γνωστό πως φιλοξενούν δραστηριότητες αναψυχής, όπως οι καταβάσεις καγιάκ και ράφτιγκ που γίνονται συστηματικά στον Εύηνο, τα Φιδάκια, το Μόρνο και τον Αχελώο, ενώ "αχαρακτήριστα" παραμένουν το ανώτερο τμήμα του Ταυρωπού και ο παραπόταμός του ο Άσπρος, το άνω τμήμα του Αγραφιώτη, αλλά και ο παραπόταμος του Ευήνου, ο Κότσαλος και ο παραπόταμος του Αχελώου, ο Καμναίτικος.

1) Εύηνος: Ο Εύηνος είναι το ποτάμι στο οποίο θεμελιώθηκε η ανάπτυξη του καγιάκ και του ραφτιγκ σε όλη την Ελλάδα. Έχει πολλές πλεύσιμες διαδρομές, πριν και μετά το φράγμα και τη λίμνη που σχηματίστηκε στον Άγιο Δημήτριο. Χαρακτηριστικά αναφέρω το τμήμα γέφυρα Πόρος - Χάνι Μπανιά που φιλοξενεί την κλασσική διαδρομή, αλλά και την πίστα καγιάκ που προπονείται η εθνική ομάδα καγιάκ. Άλλα τμήματα που γίνονται καταβάσεις καγιάκ αλλά και ραφτιγκ, είναι το τμήμα από τη γέφυρα Αρτοτίνας έως τη λίμνη του φράγματος Αγίου Δημητρίου, στα γνωστά Στενά του Ευήνου, αλλά και το κομμάτι από την γέφυρα της Αρτοτίβας (συμβολή με Φιδάκια) μέχρι τον Πόρο. 

Καγιάκ στα στενά του Ευήνου, πάνω από το φράγμα
και τη λίμνη του Αγίου Δημητρίου

2) Φιδάκια: Εξαιρετικές διαδρομές για καγιάκ προσφέρει ο παραπόταμος του Ευήνου, τα Φιδάκια. Η κλασσική διαδρομή ξεκινά από τη γέφυρα μεταξύ των χωριών Ταξιάρχη και Δρυμώνα και καταλήγει στη γέφυρα προς το χωριό Μάντρα, λίγο πριν τη συμβολή στον Εύηνο, όπου μπορεί κάποιος να συνεχίσει την κατάβαση προς Αρτοτίβα. 

Καγιάκ στον παραπόταμο του Ευήνου, Φιδάκια

3) Κότσαλος: Αξιόλογη διαδρομή καγιάκ φιλοξενεί και ο άλλος παραπόταμος του Εϋηνου, ο ποταμός Κότσαλος, από γέφυρα Αμπελακιώτισας μέχρι τη συμβολή του στον Εύηνο. Το τμήμα μάλιστα, από την Άνω Χώρα μέχρι την Αμπελακιώτισα, το φαράγγι του Κάκαβου, που είναι γνωστό για την όμορφη πεζοπορική διαδρομή που το ακολουθεί, έχει δυνατότητες τόσο για διαδρομές καγιάκ όσο και river trekking.

Καγιάκ στον παραπόταμο του Ευήνου, Κότσαλο

4) Μόρνος: Δυο εξαιρετικής ομορφιάς και διαφόρων επιπέδων δυσκολίας διαδρομές καγιάκ φιλοξενούνται στο Μόρνο, πάνω από την τεχνητή λίμνη. Η πρώτη ξεκινά στο χωριό Στρώμη και φτάνει μέχρι τη γέφυρα προς το χωριό Μουσουνίτσα, ενώ από εκεί ξεκινά η κλασσική διαδρομή, μέχρι το Λευκαδίτι, στα όρια της λίμνης. Δυο διαδρομές που μπαίνουν στο ετήσιο πρόγραμμα κάθε καγιάκερ που ζει ή επισκέπτεται την Ελλάδα.

Καγιάκ στον ποταμό Άνω Μόρνο, κοντά στη Στρώμη

5) Αχελώος: Ολόκληρος ο Αχελώος αλλά και όχι μόνο ο άνω ρους του (Λάκμος, Ασπροπόταμος), αλλά και αρκετοί παραπόταμοί του, μπορούν να φιλοξενήσουν δραστηριότητες αναψυχής. Βέβαια τα μεγάλα υδροηλεκτρικά έργα που εκτελούνται στην κοίτη του τα τελευταία 20 χρόνια, τον έχουν μετατρέψει σε μια διακεκομμένη μπλε γραμμή μεταξύ εργοταξίων. Μόλις τον τελευταίο χρόνο ένα ακόμη υδροηλεκτρικό έργο, στο Αυλάκι, έκλεισε την κλασσική διαδρομή κατάβασης του ποταμού με rafting. Αυτό δε σημαίνει πως πρέπει να σβηστεί τελείως από το χάρτη των υδάτων αναψυχής. Ίσα ίσα που πρέπει τα ελεύθερα τμήματά του να προστατευθούν και να αποδοθούν στο κοινό.

Video από κατάβαση rafting του Αχελώου από   

φράγμα Μεσοχώρας έως φράγμα Συκιάς (escapeway.gr)

Από τους παραπόταμους του Αχελώου, πλεύσιμος με καγιάκ είναι και ο Καμναίτικος, από το Νεραϊδοχώρι έως τη συμβολή με τον Αχελώο, ενώ έχουν καταγραφεί καταβάσεις στο Πετριλιώτικο, το Καρυώτικο και το Κουμπουριανίτικο ρέμα, παραποτάμους του Αχελώου, πιο νότια. 

Καγιάκ στον Καμναίτικο

6) Ταυρωπός - Άσπρος: Ο Ταυρωπός είναι πλεύσιμος με καγιάκ αλλά και ράφτιγκ, από τη συμβολή με το ρέμα Σαραντάπορο κι ακόμα ψηλότερα. Το ίδιο το Σαραντάπορο κατεβαίνεται με καγιάκ, αλλά και ο άλλος ο παραπόταμος του Ταυρωπού, ο Άσπρος, διαθέτει μια από τις πιο όμορφες και παρθένες διαδρομές καγιάκ στην Ελλάδα. Η διαδρομή ξεκινά από τα Πετράλωνα (ΣάΪκα) και μπορεί να φθάσει μέχρι τη γέφυρα προς Καροπλέσι, αλλά και έως τη συμβολή με τον Ταυρωπό. Η διαδρομή αυτή είναι ιδανική τους καλοκαιρινούς μήνες για river trekking.

Καγιάκ στον Άσπρο, παραπόταμο του Ταυρωπού

7) Αγραφιώτης: Οι γνωστές διαδρομές καγιάκ ποταμού στον Αγραφιώτη ξεκινούν ψηλότερα από τη γέφυρα των Επινιανών, όπου χωροθετείται στη παρούσα μελέτη, στη συμβολή των ρεμάτων από Τροβάτο και Βραγγιανά. Η διαδρομή μάλιστα αυτή είναι ιδιαίτερα αισθητική γιατί περνά από το παλιό πέτρινο γεφύρι του Δένδρου και το ξύλινο γεφύρι του Μπλο. Δυνατότητες για καγιάκ αλλά και river trekking έχουν πολλοί παραπόταμοι του Αγραφιώτη, όπως ο Αγραφιάς ή το Ασπρόρεμα.

Καγιάκ στον Άνω Αγραφιώτη, στο ύψος του Τρίδενδρου

Τα ποτάμια που αναφέρα παραπάνω, μπορούν να χωρισθούν σε δύο κατηγορίες. Στην πρώτη κατηγορία θα μπορούσαμε να κατατάξουμε τα περισσότερα απ' τα προαναφερόμενα ποτάμια, στα οποία γίνονται συστηματικά καταβάσεις ποταμών με καγιάκ ή και raft και για τα οποία υπάρχουν οι σχετικές δημοσιεύσεις, τόσο σε ελληνικά όσο και διεθνή μέσα (βιβλία, περιοδικά, ιστοσελίδες). Στη δεύτερη κατηγορία, θα μπορούσαμε να κατατάξουμε ποτάμια όπως ο Αγραφιάς και το Ασπρόρεμα στα Άγραφα, ή ο Κάκαβος στην ορεινή Ναυπακτία, τα οποία ενώ δεν έχουν ανάλογες καταβάσεις και δημοσιεύσεις, έχουν τις δυνατότητες και προβλέπεται στο μέλλον να φιλοξενήσουν καταβάσεις ποταμών. Πέρα από αυτά τα ποτάμια, που όπως ανέφερα είναι προορισμοί για το σπορ του καγιάκ, υπάρχουν πολλά μικρότερα ρέματα που ενδείκνυνται ή και φιλοξενούν άλλες δραστηριότητες αναψυχής (river trekking, canyoning,fly fishing, κλπ). Ελπίζω και εύχομαι να γίνει σχολιασμός και γι αυτά, από φίλους με περισσότερες γνώσεις στο χώρο των δραστηριοτήτων αυτών, ώστε να ληφθούν και αυτά υπόψη στη χάραξη πολιτικής υδάτων και να προστατευθούν όπως τους αξίζει.

Αναφέροντας τη λέξη "προστασία" αυτόματα έρχεται στο μυαλό μας ίσως η μεγαλύτερη απειλή που δέχονται τα ποτάμια μας σήμερα: Οι εκτροπές των ποταμών και τα φράγματα, είτε πρόκειται για αρδευτικά, υδρευτικά ή υδροηλεκτρικά έργα. Το έχω πει πολλές φορές και δεν θα κουραστώ να το επαναλαμβάνω. Τα έργα φραγμάτων και εκτροπής, όταν χωροθετούνται σ΄ένα ποτάμι, χωρίς επαρκείς μελέτες, χωρίς κεντρικό σχεδιασμό και χωρίς οικοαναπτυξιακή φιλοσοφία, φέρνουν την απαξίωση των ποταμών. Τόσο με την απόληψη των νερών που στερεί ζωτικά συστατικά από το οικοσύστημα του ποταμού (δένδρα, ψάρια, ζώα, εδάφη, κλπ), όσο και με τις εκσκαφές - διατάραξη των πρανών και όχθεων, τους δρόμους πρόσβασης και τα παραμένοντα έργα.

Τελευταία κατάβαση στον Ίναχο, με τις εργασίες στο
φράγμα του υδροηλεκτρικού σε πλήρη εξέλιξη.

Πέραν των ήδη εγκατεστημένων μεγάλων φραγμάτων, σε Ταυρωπό, Αχελώο, Εύηνο και Μόρνο, δεκάδες μικρότερα έργα, κυρίως υδροηλεκτρικά, βρίσκονται σε προχωρημένο στάδιο αδειοδότησης και απειλούν άμεσα παρθένα ποτάμια όπως τον Καρπενησιώτη, τον Αγραφιώτη, αλλά και τα τμήματα ήδη βεβαρημένων ποταμών, όπως τον Αχελώο, τον Ταυρωπό, τον Εύηνο, το Μόρνο και τους παραπόταμους αυτών. Ποτάμια γεμάτα ζωή, που σε πολλά τους σημεία έχουν καταφέρει μέχρι τώρα να κρατηθούν ανέγγιχτα από τον ανθρώπινο "πολιτισμό". Οι μόνοι που μπορούν να τα βοηθήσουν είμαστε εμείς που τα γνωρίζουμε και θέλουμε να συνεχίσουμε να τα επισκεπτόμαστε! Ο μόνος τρόπος να τα βοηθήσουμε; Να τα γνωρίσουμε και στους υπόλοιπους!

Ακολουθεί το 2ο μέρος με το υδατικό διαμέρισμα Ηπείρου και τα ποτάμια που δεν χαρακτηρίζονται ως Ύδατα Αναψυχής"