Ποιά ποτάμια θεωρούνται ως Ύδατα Αναψυχής; Μέρος 2ο: Ήπειρος

Όπως αναφέραμε και στο πρώτο μέρος του δημοσιεύματος, τους τελευταίους μήνες έχει ξεκινήσει η δημόσια διαβούλευση για την κατάρτιση των Σχεδίων Διαχείρισης Υδάτων. Τα εν λόγω σχέδια είναι πολύ σημαντικά γιατί αποτελούν μια μελέτη υποδομής πάνω στην οποία βασίζονται σχεδόν όλα τα επόμενα σχέδια ανάπτυξης, αν και η εμπειρία μας έχει διδάξει πως στη χώρα μας, πολύ σπάνια μια μελέτη, όσο πλήρης και αντικειμενική είναι, θα εφαρμοσθεί ως έχει από τους ιθύνοντες. 
Οι κύριες δραστηριότητες αναψυχής εσωτερικών υδάτων που πραγματοποιούνται στην Ελλάδα, όπως πολύ σωστά περιγράφονται στην μελέτη, είναι: 

• το Rafting, 
• το Θαλάσσιο Σκι (σε λίμνη), 
• το Κανόε - Καγιάκ (ποταμού και λίμνης), 
• το Ψάρεμα σε λίμνη ή ποτάμι, 
• η Πεζοπορία σε ποτάμι (river trekking) και 
• η Διάσχιση φαραγγιών (Canyoning). 

Χαιρετίζοντας την πρωτοβουλία των μελετητών, που παρά το νομοθετικό κενό στον χαρακτηρισμό των Υδάτων Αναψυχής, περιέλαβαν στην μελέτη αυτή, πέραν των ακτών κολύμβησης για τα οποία έχει προβλέψει ο Έλληνας νομοθέτης και αρκετά πλεύσιμα ποτάμια, θα ήθελα να υποδείξω και κάποια ακόμη ποτάμια, τα οποία δεν έχουν συμπεριληφθεί και είναι κυρίως ποτάμια όπου η κατάβαση δεν γίνεται εμπορικά, με rafting, αλλά περισσότερο ερασιτεχνικά, με καγιάκ ποταμού.


Από τους δεκάδες ποταμούς του υδατικού διαμερίσματος Ηπείρου, οι μοναδικοί που χαρακτηρίζονται στην παρούσα μελέτη ως Ύδατα Αναψυχής είναι οι: 

1. Βοιδομάτης: Από τη γέφυρα Αρίστης μέχρι τη γέφυρα Κλειδονιάς 
2. Άραχθος: - Από τη γέφυρα Τσιπόβου μέχρι τη γέφυρα Πολίτσας – Αλμυροχωρίου (μάλλον Αμπελοχωρίου)(γνωστό και ως τμήμα  Άραχθος Β) - Από τη γέφυρα Πολίτσας – Αλμυροχωρίου (μάλλον Αμπελοχωρίου) μέχρι τη γέφυρα Πλάκας (γνωστό και ως τμήμα Άραχθος  Γ) - Από τη γέφυρα Πλάκας μέχρι το όριο του ταμιευτήρα Πουρναρίου (γέφυρα Τζαρή)(γνωστό και ως τμήμα  Άραχθος  Δ) 
3. Καλαρίτικος: Από τη γέφυρα Γκόγκου μέχρι τη γέφυρα Πλάκας (γνωστό και ως τμήμα Άραχθος Β)

Οι παραπάνω ποταμοί δείχνονται στον ακόλουθο πίνακα, με πορτοκαλί χρώμα

Όσοι επισκέπτονται τα ποτάμια της Ηπείρου, στα πλαίσια διαφόρων δραστηριοτήτων αναψυχής, έχουν να πουν τα καλύτερα για τον Άραχθο ή και τον Βοϊδομάτη, μια και είναι τα δυο ποτάμια όπου δραστηριοποιούνται οι περισσότερες επιχειρήσεις ποταμού, οι οποίες προσφέρουν στους αρχάριους φίλους της δράσης στη φύση, την δυνατότητα να κατέβουν το ποτάμι σε μια φουσκωτή βάρκα (rafting), σαν μέλος του πληρώματος. Το συγκεκριμένο σπορ είναι ιδανικό για να γνωρίσει κάποιος καλύτερα τα ποτάμια και προτείνεται σε όλους ανεπιφύλακτα. Υπάρχουν όμως και οι επισκέπτες που τους αρέσει να επισκέπτονται τα ποτάμια με μη οργανωμένο τρόπο, μακριά από τον πολύ κόσμο ή ακόμη σε πιο στενά, πιο δύσκολα ποτάμια, ακατάλληλα για τον πολύ κόσμο και μάλιστα με τα δικά τους σκάφη. Τα ποτάμια που δεν έχουν οργανωμένες βάσεις και υπηρεσίες δεν μπορούν να θεωρηθούν ως Ύδατα Αναψυχής; Τα ποτάμια αυτά δεν θα έπρεπε να αναδειχθούν ως τέτοια και να προστατευθούν αναλόγως;



Αναγράφεται στο Προσχέδιο Διαχείρησης Υδατικού Διαμερίσματος Ηπείρου - Μητρώο Προστατευομένων Περιοχών - κεφ. 5.2 : "Οι περισσότερες από τις δραστηριότητες αυτές (εννοούνται οι δραστηριότητες αναψυχής εσωτερικών υδάτων) μπορούν να πραγματοποιηθούν από μεμονωμένα άτομα ή οργανωμένες ομάδες ανθρώπων σε πλήθος διαφορετικών περιοχών χωρίς να απαιτείται η ύπαρξη ειδικών σταθερών υποδομών παρά μόνο κινητός εξοπλισμός" ενώ αμέσως μετά αναγράφεται πως: "Στα πλαίσια κατάρτισης του μητρώου προστατευόμενων περιοχών στην υπό μελέτη ΠΛΑΠ, ως προστατευόμενες περιοχές αναψυχής εσωτερικών υδάτων θεωρούνται οι περιοχές που διαθέτουν μοναδικά ή σπάνια χαρακτηριστικά που τις καθιστούν κατάλληλες για δραστηριότητες αναψυχής, συγκεντρώνουν σημαντικό αριθμό επισκεπτών δραστηριοποιούμενων στις ανωτέρω δραστηριότητες ή/και διαθέτουν σταθερές υποδομές απαραίτητες για την εκτέλεση των δραστηριοτήτων αυτών".


Εκτός από την περίπτωση του rafting, καμία άλλη ποτάμια δραστηριότητα αναψυχής (canoe-kayaking, river trekking, canyoning, fly fishing) δεν απαιτεί ενοικίαση εξοπλισμού και αποθηκευτικούς χώρους ή άλλες σταθερές υποδομές. Χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει πως μια δημοτική αρχή δε θα μπορούσε να διαθέτει κάποιο κέντρο ενημέρωσης και εξυπηρέτησης των επισκεπτών των ποταμών της περιοχής. Για το αν τώρα κάποια ποτάμια, πλην των προαναφερόμενων στη μελέτη τμημάτων, συγκεντρώνουν σημαντικό αριθμό επισκεπτών για τις δραστηριότητες αναψυχής, αυτό είναι θέμα παραδοχής. Συγκρινόμενοι με τους επισκέπτες μιας επιχείρησης που προσφέρει οργανωμένες δραστηριότητες σε κάποιο μεγάλο ποτάμι, αυτοί που επισκέπτονται μόνοι τους και με δικό τους εξοπλισμό ένα μικρότερο ποτάμι, που μάλιστα δεν έχει νερά όλο το χρόνο, είναι σίγουρα λιγότεροι. Αυτό βέβαια δε μπορεί να υποβιβάσει την αξία του συγκεκριμένου ποταμού ως πεδίο αναψυχής.


Τα τελευταία 15 χρόνια που ασχολούμαι ερασιτεχνικά μεν, συστηματικά δε με τις καταβάσεις ποταμών με καγιάκ, έχω διαπιστώσει πως τα ποτάμια που συγκεντρώνουν το ενδιαφέρον των φίλων της φύσης, είναι πολύ περισσότερα από αυτά που αναφέρονται στη μελέτη, τα οποία στην πλειοψηφία τους είναι ποτάμια στα οποία δραστηριοποιούνται κάποιες εταιρείες εναλλακτικού τουρισμού. Επειδή λοιπόν, γίνεται μια αξιέπαινη προσπάθεια να αναδείξουμε την διάσταση αναψυχής, σαν ένα λόγο για την προστασία των ποταμών και των υδατικών συστημάτων γενικότερα, είναι πιστεύω απαραίτητο να γνωρίζουμε και να λαμβάνουμε υπόψη στις μελέτες μας, όλα τα δεδομένα. Παραθέτω λοιπόν τα ποτάμια του εξεταζόμενου υδατικού διαμερίσματος της Ηπείρου, πέραν των ήδη αναφερομένων, τα οποία σύμφωνα με την εμπειρία μου και τις καταγεγραμμένες αναφορές, όχι μόνο δέχονται επισκέψεις στα πλαίσια δραστηριοτήτων αναψυχής, αλλά στέκονται και πολύ ψηλά στη λίστα των προτιμήσεων των επισκεπτών:


1) Αώος: Με κλασσική είσοδο το χωριό της Βωβούσας και έξοδο την Κόνιτσα, ο Αώος θεωρείται από αρκετούς γνώστες, ένα απ τα σπουδαιότερα ποτάμια του κόσμου για καγιάκ και τιμείται αναλόγως σαν ο απόλυτος προορισμός των καγιάκερς που επισκέπτονται τη χώρα μας. Κλασσική διαδρομή καγιάκ είναι και αυτή του παραπόταμου του, Διστρατιώτη, από τη γέφυρα του δρόμου Δίστρατο - Άρματα, μέχρι τη συμβολή με τον Αώο. Τελευταία έχει δημοσιευθεί κατάβαση και στο Αρκουδόρεμα, το οποίο όμως είναι περισσότερο φημισμένο για την πεζοπορική του διαδρομή (river trekking)

2) ΒοΪδομάτης - Βίκος: Στη λίστα με τα Ύδατα Αναψυχής έχει περιληφθεί το κλασσικό κομμάτι του ποταμού Βοϊδομάτη, από τη γέφυρα της Αρίστης μέχρι τη γέφυρα της Κλειδωνιάς. Θεωρείται το καθαρότερο ποτάμι της Ευρώπης! Ακόμη πιο καθαρό, όμορφο και εντυπωσιακό είναι το κομμάτι που ξεκινά ψηλότερα, απ τις πηγές του ποταμού, κάτω απ το χωριό Βίκος. Κάθε χρόνο οι καγιάκερς που το επισκέπτονται κατεβαίνουν μια ώρα με τα καγιάκ στον ώμο, όλο το μονοπάτι που κατηφορίζει απ το χωριό στο φαράγγι. Λέτε να το κάνουν για κάτι άλλο από αναψυχή; Πάνω απ τις πηγές του Βοϊδομάτη, το ποτάμι λέγεται Βίκος. Αν και με καταγεγραμμένες καταβάσεις καγιάκ, ο Βίκος είναι πασίγνωστος για το φαράγγι του και την πεζοπορική διαδρομή που διασχίζει τη κοίτη του. 

3) Καλαρρίτικος (Ανω): Πάνω από το εμπορικό τμήμα που έχει ληφθεί υπόψη στο σχέδιο διαχείρισης, τρέχει ακόμη ένα όμορφο κομμάτι του ποταμού: από τη γέφυρα Χριστών έως τη γέφυρα Γκώγκου. Ένα κλασσικό κομμάτι άγριων νερών, από τα σπουδαιότερα στη λίστα των καγιάκερς που επισκέπτονται την περιοχή, κοσμεί μάλιστα και το οπισθόφυλλο του μοναδικού βιβλίου για το καγιάκ στην Ελλάδα, του Franz Bettinger: "Greco. Greek Whitewater". Ακόμη ψηλότερα, ο Καλαρρίτικος έχει δυσκολότερα νερά, αλλά ακόμα και εκεί υπάρχουν καταγεγραμμένες καταβάσεις με καγιάκ (ιδιαίτερα το κομμάτι του ποταμού από το ύψος της Μονής Κηπίνας μέχρι τη γέφυρα των Χριστών)

4) Άραχθος (Άνω): Μπορεί το μεγαλύτερο και πιο φημισμένο τμήμα του Αράχθου να έχει καταχωρηθεί απ τους συντάκτες στα Ύδατα Αναψυχής (σε τρία συνεχόμενα τμήματα), αλλά θα ήταν παράλειψη να μην καταθέσουμε το γεγονός πως ο Άραχθος είναι πλωτός από τη γέφυρα του Δρίσκου ή κι ακόμα ψηλότερα, απ τον παραπόταμό του το Μετσοβίτικο (είσοδος στο Μεγάλο Περιστέρι). Καταβάσεις με καγιάκ έχουν καταγραφεί και στον παραπόταμο του Αράχθου, στο ύψος της Πλάκας, τον Σγαριώτη.


5) Αχέροντας: Πρόκειται για εξαιρετικό προορισμό για καγιάκ, αλλά και μικρά φουσκωτά και raft. Μνημείο ιστορίας και γεωλογίας, μια και κάποιοι τοποθετούν τις μυθικές πύλες του Άδη, στην μόλις 2 μέτρα στενή είσοδο του φαραγγιού του, μετά τη γέφυρα προς Δερβιζιανά. Αποτελεί πολύ όμορφη διαδρομή, που την προτιμούν σχεδόν όλοι όσοι επισκέπτονται την περιοχή για καγιάκ. Το κάτω τμήμα του φαραγγιού είναι γνωστό και για την πεζοπορική διάσχισή του τους καλοκαιρινούς μήνες. Έξοδος κοντά στο χωρίο Γλυκή. Το ποτάμι συνεχίζει να είναι πλωτό μέχρι τις εκβολές του στο Ιόνιο.

6) Καλαμάς: Ο Καλαμάς διαθέτει πολλά τμήματα με ήρεμα νερά που διευκολύνουν τις καταβάσεις με καγιάκ, αλλά και ανοικτά κανό. Κλασσική για ανοικτά κανόε θεωρείται η διαδρομή στην κοιλάδα του Γκρίμποβου, ματαξύ Σουλόπουλο και Βροσίνας. Υπάρχουν βέβαια και πιο στενά τμήματα με μεγαλύτερες δυσκολίες, που και εκεί έχουν καταγραφεί καταβάσεις με καγιάκ. Οι θέσεις των μεγάλων καταρρακτών του Καλαμά, είναι πόλος έλξης πολών επισκεπτών, που ακολουθούν μονοπάτια στην κοίτη του ποταμού για να τους επισκεφθούν. Ο Γόρμος, ένας από τους τροφοδότες παραποτάμους του Καλαμά στα βόρεια, έχει επίσης τη δική του καταγεγραμμένη διαδρομή καγιάκ.

Εξερευνώντας με καγιάκ τα στενά του Καλαμά 

Όπως μπορεί να καταλάβει κανείς απ' τις φωτογραφίες, υπάρχουν πολλά ποτάμια που φιλοξενούν δραστηριότητες αναψυχής, πλην των "εκλεκτών" που οι συντάκτες αυτού του σχεδίου εντάσσουν στα εσωτερικά ύδατα αναψυχής. Πέρα ακόμη κι απ' αυτά τα ποτάμια που αναφέρω πως γίνονται καταβάσεις με καγιάκ και ράφτιγκ, υπάρχουν ακόμα κι άλλα,  στα οποία οι επισκέπτες κάνουν πεζοπορία (river trekking), καταβάσεις φαραγγιών (canyoning), ή απλά ανηφορίζουν το ποτάμι ψαρεύοντας (fly fishing). Ας προσπαθήσουμε, ο καθένας απ' το χώρο όπου κινείται, να αναδείξουμε αυτά τα άγνωστα ποτάμια ως επίσημους προορισμούς αναψυχής, ακόμα κι αν λίγοι τα έχουν ανακαλύψει ακόμα. 

Αντάμωμα καγιάκερς και ψαράδων στον ποταμό Αώο

 Κλείνοντας κι αυτό το δεύτερο μέρος του αφιερώματος στα "άγνωστα" ποτάμια - "μυστικούς" προορισμούς αναψυχής λίγων (όπως μας θεωρούνε) αλλά εκλεκτών (όπως θεωρούμε εμείς τους εαυτούς μας), θα ήθελα να αναφερθώ σ' ένα σημείο, στο οποίο ενώ θα έπρεπε, δεν γίνεται αναφορά στο Σχέδιο Διαχείρισης Υδάτων: Την απόληψη υδάτων από την φυσική κοίτη του ποταμού, την εκτροπή τους δηλαδή απ' τη φυσική ροή και τη μεταφορά τους σ' ένα άλλο σημείο, είτε για άρδευση, είτε για ύδρευση, είτε για παραγωγή ενέργειας (υδροηλεκτρικά έργα). Σε κάθε περίπτωση, η απόληψη υδάτων από την κοίτη του ποταμού, αλλοιώνει τον χαρακτήρα του τμήματος του ποταμού που έτρεχε μέχρι πρότινος το νερό, αλλά και ολόκληρου του οικοσυστήματος (φυτά, ζώα και εδάφη) που αποτελούν το σύστημα αυτό. Κάθε έργο που γίνεται σ' ένα ποτάμι πρέπει να έχει μελετήσει το οικοσύστημα και να μπορέσει να διαμορφώσει λύσεις που θα ελαχιστοποιούν τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Η θέση του έργου, οι επεμβάσεις στη μορφολογία του εδάφους, οι μόνιμες κατασκευές και προσβάσεις και κυρίως, η εξασφάλιση της απαραίτητης για την ζωή του οικοσυστήματος ροής στην κοίτη του ποταμού, είναι μείζονος σημασίας. Όταν η "οικολογική ροή" υπολογίζεται βολικά έως ύποπτα, σαν ποσοστό της ροής των πλούσιων σε νερά μηνών και δεν γίνεται σαφές πως το ποτάμι πρέπει να συνεχίσει να διατηρεί ένα ελάχιστο βάθος στην κοίτη του εκτρεπόμενου τμήματος, όπου θα μπορούν να κινηθούν και να πολλαπλασιαστούν οι πληθυσμοί των ψαριών, να διατηρηθεί η παρόχθια φυτοκάλυψη και να μην ερημοποιηθούν τα εδάφη, τότε βαδίζουμε σε μια αργή αλλά σίγουρη υποβάθμιση του τοπικού οικοσυστήματος. Όταν μάλιστα σε ένα ποτάμι σχεδιάζουμε συνεχόμενα υδροηλεκτρικά έργα, επιτρέπουμε αμμοληψίες και κίνηση βαρέων μηχανημάτων στην κοίτη των ποταμών, επιτρέπουμε τη διάνοιξη νέων οδών πρόσβασης σε παρθένες περιοχές, συχνά με εκτεταμένες εκσκαφές πρανών, κάνουμε τα στραβά μάτια σε εκτεταμένες υδρομαστεύσεις για αρδευτικούς λόγους το καλοκαίρι, τότε σίγουρα δεν κάνουμε σωστή διαχείριση των υδάτων και των φυσικών διόδων τους. 

Θαυμάστε την σωστή διαχείριση των υδάτων στο χαρακτηριστικό παράδειγμα του (πρώτου) υδροηλεκτρικού έργου (γιατί ετοιμάζεται και δεύτερο) στον ποταμό Ίναχο, κοντά στο Περιβόλι Σπερχειάδας. Δείτε το ποτάμι πως ήταν στην φυσική του μορφή, πριν το φράγμα, με τις νησίδες του, τη βλάστησή του, τα πλούσια νερά του. Δείτε τώρα και μετά το φράγμα και την εκτροπή των νερών προς τον υδροηλεκτικό σταθμό. Ίσιωμα... Έρημος... Αααα ξέχασα... το μικρό ρυάκι που διακρίνεται να περνά το φράγμα, είναι η "οικολογική ροή"!!!


Ακολουθεί το τρίτο μέρος με τα υδατικά διαμερίσματα Πελοποννήσου όπου οι μελετητές του σχεδίου διαχείρισης υδάτων υιοθέτησαν μια διαφορετική άποψη για τα Ύδατα Αναψυχής": Τα ποτάμια δεν χαρακτηρίζονται ως τέτοια!